Ödül-ceza sisteminin doğru ve yanlışları

22 Eylül 2014 10:47 tsi
“Çocuk yetiştirirken kesin yanlışlardan söz edebiliriz ama kesin doğrulardan söz etmemiz neredeyse imkansızdır” diyen Uzm. Psikolog. Gamze Eser ailelere ödül-ceza yönteminin doğruları ve yanlışlarını aktardı.

Aka­de­mis­yen­ler ve fii­len öğ­re­ti­ci ko­nu­mun­da olan uz­man­lar, de­ne­me-ya­nıl­ma yo­luy­la birta­kım, işe ya­ra­dı­ğı­na ina­nı­lan yön­tem­ler ge­liş­tir­miş­ler. Bun­lar­dan ilk ak­la ge­le­ni ve yay­gın ola­rak kul­la­nıl­ma­ya ça­lı­şa­nı ödül-ce­za yön­te­mi. Bu yön­te­min, uy­gun za­man­da, is­tik­rar­lı, ka­rar­lı ve doğ­ru ola­rak uy­gu­lan­ma­dı­ğı tak­tir­de ço­cuk üze­rin­de olum­suz dav­ra­nış bi­çim­le­ri do­ğu­ra­ca­ğı­nı ve an­ne-ba­ba­la­rı da­ha zor du­rum­la kar­şı kar­şı­ya ge­ti­re­ce­ği­ni vur­gu­la­yan Uzm. Psi­ko­log Gam­ze Eser “Kı­sa­ca­sı ‘kaş ya­pa­yım der­ken göz çı­kar­ma­k’ sö­zü­nün an­la­mı tam ola­rak ye­ri­ne ge­ti­ril­miş olu­r” de­di.

Her yaşınki farklı olmalı

“Anne-baba olarak amacımız; çocuğumuzun değer yargılarımıza, ahlaki doğrularımıza ve toplumsal kurallara karşı saygı duymasını sağlamak olmalıdır” uyarısı yapan psikolog Eser şöyle devam etti: “Her yaşın cezası da ödülü de çocuğun gelişimine uygun ve eziyet sınırlarından uzakta olmalıdır. Ödül-ceza yöntemini doğru uygulayıp uygulamadığınızı çocuğunuzun cezasını da ödülünü de anlayışla karşılamasıyla belirleyebilirsiniz. Çocuk isyan eder ya da içine kapanır, sinerse yanlış uygulama yaptığınızı anlayabilirsiniz.”

Söz değil davranış taklit edilir

“He­def olum­suz dav­ra­nış­la­rı sön­dür­mek ol­du­ğu­na gö­re, en ko­lay yön­tem dü­zelt­mek­tir” di­yen psi­ko­log Eser şu bil­gi­le­ri pay­laş­tı: “Ö­nem­li olan, ka­rar­lı ve sal­dır­gan­lık­tan uzak sa­kin bir dav­ra­nış ser­gi­le­ye­rek ço­cu­ğu­mu­zun olum­suz dav­ra­nı­şı­nı ter­si­ne çe­vir­me­si­ni sağ­la­mak­tır. Sa­bır­la, si­ze gö­re doğ­ru­yu gös­te­re­rek, dav­ra­nı­şı­nı ter­si­ne çe­vir­me­si­ni bek­le­mek ço­cu­ğu­nu­zun si­ze olan gü­ve­ni­ni ar­tı­ra­cak­tır. Za­man ge­rek­ti­ren du­rum­lar söz ko­nu­su ol­du­ğun­da ço­cu­ğa olum­suz dav­ra­nı­şı­nı dü­zelt­me­si için izin ve­rin ve göz­lem­le­yin. Ger­gin ta­vır­lar ser­gi­le­me­niz olum­suz dav­ra­nış­la­rı pe­kiş­ti­rir ve is­yan et­me­si­ne, sal­dır­gan ta­vır­lar ser­gi­le­me­si­ne ya da içi­ne ka­pan­ma­sı­na se­bep ola­bi­lir. Unut­ma­yın ki ço­cuk­la­rı­mız bi­zim söy­le­dik­le­ri­mi­zi de­ğil dav­ra­nış­la­rı­mı­zı tak­lit ede­rek uy­gu­la­ma­yı ter­cih eder­ler.

 An­ne-ba­ba ola­rak çiz­di­ği­niz sı­nır­lar için­de ço­cu­ğu­nu­zun ken­di dav­ra­nış­la­rı­nın doğ­ru ve­ya yan­lış ol­du­ğu­nu keş­fet­me­si­ni sağ­la­mak; ruh sağ­lı­ğı ye­rin­de, ken­di­ne gü­ve­nen, çö­züm odak­lı bi­rey­ler ola­rak bü­yü­me­le­ri­ni sağ­la­ya­cak­tır.

Tutarlılıktan uzak

 Birçok ebeveynin düştüğü hatanın; tutarlı davranış biçiminden uzak olduğunu hatırlatan Eser, “Anlık hisleri doğrultusunda verilen kararlar ve davranışlarla, dengesiz tavırlar içinde, aşırı tavizkar ödüller vermek veya ardı arkası kesilmeyen şiddetli cezalarla çocuktan normal davranış biçimi sergilemesini beklemektir” şeklinde konuştu.

‘Eğer’li yaklaşımlardan uzak durun

 Ödülün de cezanın da daha gerçekleşmemiş bir eylem için sunulmaması gerektiğinin altını çizen Eser, sözlerini şöyle sürdürdü: “Çocuğa ‘eğer yazılıdan 100 alırsan çok istediğin bilgisayarı alırım’ koşullamasındaki başarısız olma şansı bırakmama duygusu ile, ’eğer tabağındakileri bitirmezsen televizyon izlemek yok’ koşullamasındaki çocuğa hissettirilen olumsuzluk aynıdır. Halbuki biz anne-babalar bunun doğru olduğunu düşünür ve içimiz rahat ederek bu yönteme başvururuz. Çocukta ‘eğer’le başlayan her cümle aynı olumsuz duyguları uyandırır. İçinde başarısızlık, korku, eksiklik, koşul ve eleştiri barındıran ‘eğer’li yaptırımlar, sağlıklı bireylerin yetişmesini engeller.”

Ebeveynin inisiyatifinde

Ödül ve­ya ce­za­nın so­nuç­lan­mış bir dav­ra­nı­şın ar­dın­dan, ta­ma­men ebe­vey­nin ini­si­ya­ti­fi doğ­rul­tu­sun­da ka­rar­lı ve is­tik­rar­lı ola­rak uy­gu­la­nıl­dı­ğın­da olum­lu so­nuç­lar ve­re­ce­ği­ne de­ği­nen Eser; “U­zun za­man­dır is­te­di­ği bir oyun­ca­ğı olum­lu bir dav­ra­nı­şı­nı pe­kiş­tir­mek için sun­du­ğu­nuz­da, doğ­ru za­man­da ve­ri­len ödül­den söz ede­bi­li­riz. Ya da si­ze gö­re yan­lış bir dav­ra­nı­şı­nın ar­dın­dan par­ka gö­tür­me­yi red­det­me­niz, olum­suz dav­ra­nı­şı­nın so­nu­cu ola­rak ço­cu­ğu­nu­zun da ka­bul ede­bi­le­ce­ği ma­kul bir ce­za­dı­r” ifa­de­si­ni kul­lan­dı.



Bu haber 1,147 defa okundu.